KAKO je i zašto dvočasovni nemi film “Vesela udovica”, zasnovan na libretu popularne operete Franca Lehara, snimljen pod rediteljskom palicom kontroverznog Erika fon Štrohajma – holivudsko ostvarenje iz davne 1925, raskošno producirano, snimano uz učešće mnoštva statista među kojima se našao i budući superstar Klerk Gejbl, podiglo pravu buru u nama (u svakom pogledu) bliskoj, a od Holivuda po svemu udaljenoj Crnoj Gori? Način na koji su u ovoj filmskoj priči predstavljena “Crna Gora” i “Crnogorci”, te oživljen stereotip o njima kao lenčugama i neradnicima, podstakao je članove porodice Petrović na tužbu na osnovu koje je veliki “MGM” morao da isplati odštetu potomcima velikodostojničke loze, da se obaveže da se postojbina junaka u rimejku neće zvati Monte Blanko (što previše jasno asocira na Monte Negro), dok su Crna Gora i Italija (postojbina rođaka im Savoja) izuzete od distribucije… Upravo je ovaj film odabran kao prvi od dvadesetak reprezentativnih primera “korišćenja” stereotipa o narodima našim, ovdašnjim, u poslednjih stotinak godina holivudske kinematografije. Probrao ih je Aleksandar Novaković, i sabrao u knjizi naslovljenoj “Srbi u američkom filmu (1925-2023)”, objavljenoj u izdanju kuće “Presing”.
privatna arhiva
Novaković je otkrio da je knjiga plod, i logična “posledica” dugogodišnjeg istraživanja, jer njegov magistarski rad na Fakultetu dramskih umetnosti je bio na temu “Sloveni u anglosaksonskoj drami”, a doktorska disertacija na FDU nosi naslov “Stranci u srpskoj drami (1734-1990)”.
Srbi su kroz sve te projekte defilovali ne samo kao reditelji, scenaristi i glumci već, što je u fokusu ove knjige, upravo kao protagonisti koji su često uklapani u američke stereotipe o narodima Južne i Istočne Evrope.
– Neretko brkani s drugim narodima, doživljavani kao deo “slovenskog mora” koje je krajem 19. veka zapljusnulo Istočnu obalu SAD, Srbi su kroz brojna filmska i televizijska ostvarenja doživljavani kao siromašni, neobrazovani emigranti, fizički radnici, najviše u rudnicima i čeličanama, hrabri ratnici, policajci ali i poludemonska bića, da bi, s ratovima na teritoriji bivše SFRJ, devedesetih godina prošlog veka, doživeli “transformaciju” u demone. Ostaje da se vidi da li će doživeti još jednu transformaciju ili će ostati u demonskom limbu uz druge “dežurne negativce” a zarad određenih dnevnopolitičkih potreba – navodi Novaković (48), diplomirani dramaturg i istoričar, koji ima za sobom 18 objavljenih knjiga, od romana, zbirki priča, aforizama, pesama, preko naučnih studija do drama, piše za radio i pozorište, a kao scenarista je potpisao i razne projekte za televiziju.
“Ljudi mačke” (1942) Žaka Turnijea, nezaobilazan je primer te stereotipne karakterizacije, kao film u kome se može čuti i srpski jezik, videti kafana “Beograd”, dok je junakinja (i žena-mačka?) Srpkinja, baš kao i “Marijini ljubavnici” (1984) Andreja Končalovskog koji je, kako navodi Novaković, sam priznao da je, kako Rusi više nisu bili toliko popularni u Holivudu osamdesetih, sam “posegnuo” u dubine pomenutog “slovenskog mora” i “izvukao” Srbe. Otuda Braunsvil u Pensilvaniji, gradić sa brojnom srpskom zajednicom i pravoslavnom crkvom, i junaci – srpski emigranti koji rade u čeličani, posve u skladu sa stereotipom.
Kao najbizarniji od navedenih primera, i flagrantnu laž, Novaković izdvaja naslov “Četnici, borbena gerila” (1942) Luja Kinga, propagandni film o četnicima kao oslobodiocima, u kome su praktično partizani iz stvarnosti zamenjeni četnicima, a Tito – Dražom.
Poslednji film o kome Novaković piše jeste triler “Sezona ubijanja” (2013) u kome Džon Travolta tumači bivšeg srpskog vojnika koji želi da se osveti za smrt svoje porodice zloglasnom američkom generalu koga igra Robert de Niro.
Novaković izdvaja i primere gde su junaci srpskog porekla, nasuprot stalnom trendu “demonizacije”, predstavljeni kao složeniji likovi, višeslojno, čak kao pozitivci.
– “Četiri prijatelja” po scenariju Oskarom ovenčanog Stiva Tešića, govori o detetu siromašnih srpskih emigranata koje je student, intelektualac, čovek, zaokružen dramski lik – navodi autor knjige govoreći o liku koji se zove Danilo (kao i jedan od protagonista “crnogorske” verzije “Vesele udovice”!). – Takav je junak i inspektor Vuković, jedan od nosećih likova u “Živeti i umreti u L. A.” Fridkina. Ne smemo zaboraviti ni činjenicu da je Dejvid Bouvi tumačio čuvenog Srbina, Nikolu Teslu, u filmu “Prestiž”…
Sam naziv knjige “Srbi u američkom filmu” i naslovna strana na kojoj je oskarovac našeg porekla, glumac Karl Malden, mogli bi zbuniti čitaoce, koji mogu steći utisak da je reč o književnoj studiji koja se bavi umetnicima sa naših prostora koji su uspeli u Holivudu.
Ipak, Novaković ističe da je, iako se ovde spominju glumci i režiseri koji su ostvarili značajan uspeh u “fabrici snova”, njegov cilj bio da istraži konkretne likove Srba u američkoj kinematografiji, način na koji su ljudi našeg porekla (d)oživljeni u njihovim scenarijima.
