Nakon više godina pregovora i diplomatskih nastojanja, Srbija dobija samostalnost sredinom marta 1867. godine, kada je knezu Mihailu u Istanbulu turski sultan predao ferman o predaji preostalih utvrđenih gradova: Beograda, Smedereva, Soko, Užica, Šapca i Kladova. Ovaj dokument je svečano predstavljen na Kalemegdanu pre 151 godinu, ili tačnije 19. aprila 1867. godine, kada su Srbi su konačno proterali Turke s ovih prostora. Tu se vraćamo na priču sa početka, kada je Ali Riza-paša uručio ključeve Beograda, i drugih važnih gradova Srbije, knezu Mihailu, a sa Beogradske tvrđave skinuta je turska zastava koja se puna četiri veka vijorila kao simbol vladavine Turske nad Srbijom. Srpska straža zamenila je tursku
Turcima je bilo dozvoljeno da zadrže samo Beograd, Šabac, Smederevo i Kladovo, a njihov ponovni dolazak u srpske ruke zbio se na datum koji je, kako se ispostavilo, višestruko simboličan po Beograd – šestog aprila (po starom kalendaru) 1867. godine.
Ključ Beograda je srpskom knezu predao dotadašnji zapovednik grada, Ali Riza paša, na svilenom jastučetu, priredivši veliku ceremoniju na Kalemegdanskoj tvrđavi. Turskim zastavama koje su se još uvek vijorile sa zidina pridružile su se tad i srpske zastave, a okupljeni narod veselo je povikao: “Slobodni smo!”
Ceremonija oslobođenja grada obeležena je topovskim pucnjima, čije su razarajuće zvuke Beograđani pamtili po rušenju i ubijanju, ali je tog 19. aprila topovska paljba sa kalemegdanskih zidina bila muzika za njihove uši.
Činu primopredaje ključeva prisustvovali su srpski i turski izaslanici. U toku ceremonije pročitan je carski ferman na srpskom i turskom jeziku, a kapetan Svetozar Garašanin zamenio je turske stražare srpskim vojnicima.
Najsvečaniji trenutak bio je kad se knez Mihailo popeo na konja “belca” i ponosno odgalopirao do konaka paše Ali Rize, gde mu je organizovana čast.
Sam događaj privukao je veliku pažnju javnosti kako na Balkanu, tako i šire. Činilo se do tada da Beograd nikada ranije nije imao veću medijsku pažnju tadašnje evrospke štampe. Kao ilustracija ovog važnog simboličnog i istorijskog događaja nastale su brojne grafike koje su prikazivale trenutak predaje ključeva grada knezu, ali malo je poznato da je ovaj veliki događaj ovekovečen i jednom fotografijom.
Foto: Arhiva
Autor fotografije nije sa sigurnošću poznat. Zna se da je Anastas Jovanović, jedno vreme upravnik dvora kneza Mihaila bio ujedno i prvi dvorski fotograf u Srbiji, međutim šturi podaci o fotografiji ne daju prostora da se autorstvo fotografije pripiše njemu.
Fotografija prikazuje postrojene turske vojnike (nizame) unutar kapija Kalemegdana u trenutku ceremonije predaje ključeva grada, tako da se može reći da je ona ujedno i poslednji vizuelni prikaz pripadnika turske vlasti u Beogradu, odnosno Kneževini Srbiji.
Treba napomenuti da beogradska tvrđava tada još uvek nije bila ni nalik današnjem gradskom parku, koji je pošumljen tek nekoliko godina kasnije, za vreme vladavine kralja Milana. Na pojavu kneza Mihaila koji je tačno u deset sati stupio među okupljene, odeven u generalsku uniformu, jašući na konju i praćen odredom gardista, narod je počeo da kliče.
Po pisanju ondašnje štampe toga dana, u deset sati pre podne, izvršen je akt predaje gradova. Uparađena srpska vojska u prisustvu mnoštva naroda stajala je između varoši i grada, nestrpljivo očekujući trenutak kada će se pojaviti srpski u turski suvereni.
Nakon što je knez stao pored poslednjeg turskog upravnika grada Ali Riza-paše, pročitan je carski ferman na turskom a zatim i na srpskom jeziku. Paša je potom, na crvenom svilenom jastučetu predao knezu ključeve grada, a sam čin predaje pratila je kanonada dvadeset i jednog topa, nakon čega se na gradskim zidinama zaviorila srpska zastava a obavljena je i simbolična smena turske i srpske straže.
Iste večeri, knez je priredio veliki bal u zgradi Gradske opštine, a njegova rođaka Anka Obrenović okitila je sve dame posebnim kamelijama, naručenim iz Beča. Oni koji nisu bili pozvani na bal slavili su na gradskim ulicama, igrajući kolo uz srpsku i tursku muziku, prvi put posle vekova zatočenosti, slobodno vijoreći srpske zastave.
Narednih dana oslobođeni su Šabac, Smederevo i Kladovo, čime je srpski narod ponovo počeo da gaji nadu o potpuno nezavisnoj zemlji i proterivanju turskih okupatura. Turski vojnici ostali su na gradskim ulicama i tvrđavi još mesec dana, dok je sultan Beograd konačno napustio na leto, otplovivši Dunavom, ispraćen radosnim poklicima naroda i pucnjevima srpske vojske. Beograd je bio slobodan.
Na mestu na kom je pročitan ferman sultana Abdul Azisa i gde je knez Mihailo primio ključeve grada od turskog zapovednika Ali paše Rize, povodom stogodišnjice događaja postavljeno je “Spomen-obeležje predaje ključeva” koje se nalazi sa desne strane od glavne staze na koju se stupa iz Knez Mihailove ulice.
Od tada pa do 1876. godine jedini vidljivi znak formalnog turskog sizerenstva nad Kneževinom Srbijom bila je turska zastava na Kalemegdanu ali je i ona skinuta odmah po izbijanju Prvog srpsko-turskog rata. Dve godine kasnije Srbija je stekla punu međunarodno-pravnu nezavnost i političku samostalnost. Zaokružen je važan istorijski proces stvaranja države i započet novi proces, oslobađanja ostalih srpskih zemalja pod tuđinskom vlašću.
BONUS VIDEO:
Za još vesti zapratite nas na našoj zvaničnoj Fejsbuk stranici – budimo “na ti”.
